Σημασία και σωστή χρήση και γραφή, λέξεων και φράσεων

Παρ’ ότι στο σχολείο η γραμματική και το συντακτικό δεν ήταν κι απ’ τ’ αγαπημένα μου μαθήματα (αν και ήμουν σχετικά καλός μαθητής, αλλά όχι και τόσο επιμελής ), εν τούτοις είχα κάποια «λόξα» με την σωστή ορθογραφία και χρήση των ελληνικών. Δεν το κρύβω όμως πως αρκετές φορές, έχω αμφιβολίες για κάποιες λέξεις ή φράσεις που γράφω (ελλείψει ακαδημαϊκής μόρφωσης βλέπετε ) και καταφεύγω στην λύση της αναζήτησης στο διαδίκτυο. Τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα ικανοποιητικά, αλλά πολλές φορές προσφέρεται η λύση στο «μυστήριο».
Έτσι κρίνω σκόπιμο αλλά και χρήσιμο, να παραθέσω κάποια από τα λάθη που έχω κάνει, αλλά κι αυτά που γνωρίζω και τ’ αποφεύγω. Επειδή όπως προανέφερα, η γραμματική ανάλυση δεν είναι και το καλύτερό μου, θα περιοριστώ στην απλή αναφορά. Επειδή όμως άνθρωποι είμαστε και τα λάθη είναι ανθρώπινα, αν εντοπίζετε κάτι στραβό, μην διστάζετε να το σχολιάζετε. Μπορείτε φυσικά να προσθέσετε κι εσείς τις δικές σας γνώσεις, ή και να θέσετε προς συζήτηση κάποια απορία που μπορεί ενδεχομένως να έχετε, ως προς την σημασία ή τον τρόπο γραφής κάποια λέξεως η φράσεως. Όλο και κάποια ψυχή θα βρεθεί να μας δώσει τα φώτα της.
Ένα από τα συχνότερα λάθη, είναι το εν πάση περιπτώσει που λανθασμένα το έγραφα εν πάσει περιπτώσει.
Καλύτερα ή καλλίτερα; Παρ’ ότι είχα την αίσθηση ότι κακώς χρησιμοποιούσα το πρώτο και μερικές φορές χρησιμοποιούσα και το καλλίτερα, εκ των υστέρων διαπίστωσα ότι το έκανα καλώς. Το καλλίτερα είναι λάθος.
Ανέκαθεν ή από ανέκαθεν; Το σωστό είναι το ανέκαθεν που σημαίνει «από πάντοτε». Αν πούμε «από ανέκαθεν», είναι σαν να λέμε «από από πάντοτε».
Παν μέτρον άριστον ή μέτρον άριστον; Το σωστό είναι το μέτρον άριστον.
Εξ απαλών ονύχων. Εδώ γίνεται μια παρανόηση, κυρίως από δημοσιογράφους. Η φράση σημαίνει «από πολύ μικρή ηλικία» ή πιο ακριβέστερα «από την βρεφική ηλικία». Δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση, επιφανειακή θεώρηση των πραγμάτων, δηλαδή ίσα ίσα που αγγίζουμε απαλά κάτι, χωρίς να το «σκαλίσουμε» σε βάθος.
(sic). Την λατινική αυτή λέξη την γράφουμε όπως είναι, εντός παρενθέσεως και σημαίνει «έτσι», δηλαδή έτσι ακριβώς ειπώθηκε ή γράφτηκε. Την βάζουμε δίπλα σε λέξεις ή φράσεις που έχουν πει ή γράψει άλλοι, με σκοπό να ενημερώσουμε ότι αποτελεί αυτούσια μεταφορά των γραπτών τους ή του λόγου τους. Η χρήση της έχει συνήθως ειρωνικό σκοπό (αλλά όχι απαραίτητα). Π.χ. «Ο Χαρίλαος Φλωράκης απαντώντας στις προτάσεις συνεργασίας, απάντησε “να μένει το βύσσινο” (sic)».
Καταρχήν (κατ’ αρχήν) ή καταρχάς (κατ’ αρχάς); Εδώ έχουμε να κάνουμε με δυο εκφράσεις που χρησιμοποιούνται λανθασμένα, ακόμα κι από ανθρώπους των γραμμάτων. Πρόκειται για δυο εντελώς ως προς την σημασία τους εκφράσεις. «Καταρχάς» σημαίνει το πρώτο στη σειρά, αρχικά, πρώτο απ’ όλα. Π.χ. «καταρχάς είμαι κουρασμένος και κατά δεύτερον δεν έχω χρόνο να πάμε για καφέ». «Καταρχήν» σημαίνει κατά κανόνα, κατά νόμο. Π.χ. «καταρχήν είσαι παράνομος, αφού πέρασες το φανάρι με κόκκινο».
Υπέρ του δέοντος ή υπέρ το δέον; Το σωστό είναι «υπέρ το δέον». Αν βάλουμε το «δέον» στη γενική, τότε το σωστό θα είναι να πούμε «Πέραν του δέοντος».
Κυριολεκτικά. Μια ακόμη λέξη που κακοποιείται, κυρίως από δημοσιογράφους. Κυριολεκτικά, σημαίνει «με όλη τη σημασία της λέξεως». Δηλαδή όταν λέμε «κόπηκε η Ελλάδα στα δύο», δεν κυριολεκτούμε, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι όντως η Ελλάδα έχει σχισθεί, διαχωρισθεί, σε δύο τμήματα, εν μέσω των οποίων υπάρχει ένα κενό, ένα ρήγμα. Λέμε «κυριολεκτικά έβρεξε καρεκλοπόδαρα». Και πάλι λάθος χρήση της λέξης «κυριολεκτικά». Αυτό σημαίνει πως στ’ αλήθεια πέφτουν…καρεκλοπόδαρα απ’ τον ουρανό! Σωστή χρήση της λέξης γίνεται, όταν λέμε π.χ. «κυριολεκτικά γονάτισα από την κούραση» και όντως από την πολλή κούραση έπεσα στα γόνατα.
Γεγονός. Γεγονός, σημαίνει κάτι το οποίο έχει ήδη συμβεί. Επομένως είναι λάθος να λέμε «αναμένονται συνταρακτικά γεγονότα». Δεν γίνεται λοιπόν να τίθεται σε μελλοντικό χρόνο κάτι που ανήκει στο παρελθόν.
Αγγελιοφόρος ή αγγελιαφόρος; Το σωστό είναι «αγγελιαφόρος» (αγγελία + φέρω).
Τρένο ή τραίνο, μπίρα ή μπύρα, κλασικός ή κλασσικός; Όλα είναι σωστά, αν και τις ξενικές λέξεις μπορούμε να τις γράφουμε με τον απλούστερο τρόπο ελληνικής γραφής, χωρίς να γίνεται μεταγραφή της πρωτότυπης φαινομενικής ορθογραφίας.
Αυγό ή αβγό, αυτί ή αφτί; Παρ’ ότι και τα δύο θεωρούνται σωστά, οι γλωσσολόγοι τείνουν περισσότερο προς την αποδοχή ως ορθότερων όρων αυτών του «αβγού» και του «αφτιού».
Συγνώμη ή συγγνώμη, καμία ή καμμία; Τα σωστά είναι «συγγνώμη» και «καμμία».
Ακόμα ή ακόμη; Και τα δύο είναι σωστά.
Και ή κι; Το «κι» προτιμάται αν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν.
Βρόμα ή βρώμα; Το σωστό είναι «βρόμα».
Εταιρεία ή εταιρία; Το σωστό είναι «εταιρεία», παρ’ ότι και το «εταιρία» δεν θεωρείται λάθος.
Βατοπέδι ή Βατοπαίδι; Το σωστό είναι «Βατοπέδι» (πεδίο με βάτα). Ο όρος «Βατοπαίδιο» αποτελεί δημιούργημα των αγιορειτών βασιζόμενο σε έναν θρύλο που ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται. Σύμφωνα μ’ αυτόν τον θρύλο, κάποιο παιδί του αυτοκράτορα Θεοδοσίου ναυάγησε στο Άγιο Όρος και για να προστατευθεί, κρύφτηκε ανάμεσα στα βάτα. Ο Θεοδόσιος τότε, για να ευχαριστήσει τον Θεό για την σωτηρία του γιου του, έχτισε εκεί μοναστήρι. Δηλαδή, η ετυμολογία της λέξεως σύμφωνα με τους αγιορείτες είναι «βάτα+παιδί».
Ότι ή ο,τι; Το «ότι» είναι αναφορικό. Δηλαδή λέμε «έμαθα ότι έχασες τη δουλειά σου». Το «ο,τι» είναι συντομογραφία του «οτιδήποτε». Δηλαδή λέμε «ο,τι και να πω, λίγο θα ‘ναι».
Σορός ή σωρός; Είναι δύο εντελώς διαφορετικές λέξεις. Η πρώτη είναι γένους θηλυκού (η σορός) και σημαίνει τω νεκρό σώμα. Η δεύτερη είναι γένους αρσενικού (ο σωρός) και σημαίνει ένα σύνολο στοιβαγμένων πραγμάτων (συνήθως ομοειδών).
Παντρεύομαι και νυμφεύομαι. Λανθασμένα έχει επικρατήσει το πρώτο ρήμα και για τα δυο φύλα, ως δηλωτικά της πράξης του γάμου. Το σωστό ρήμα για την γυναίκα είναι το «παντρεύομαι» και για τους άντρες το «νυμφεύομαι».